Polskie tańce narodowe to część naszego dziedzictwa. Wprawdzie tańczone są na terenie całej Polski, ale zachowały cechy charakterystyczne dla regionu, z którego się wywodzą. Istotną rolę w kształtowaniu ich formy muzycznej i tanecznej odegrały środowiska magnackie, szlacheckie i mieszczańskie. Polskie tańce narodowe powiązane są z dziejami naszego kraju i przez lata dla wielu pokoleń naszych rodaków były symbolem „polskości”.
W skład polskich tańców narodowych wchodzą:
Krakowiak
Uważany za najstarszy taniec narodowy. Tańczony był już w czasach Władysława Jagiełły, a w XVI i XVII wieku zyskał niezwykłą popularność wśród szlachty.
Ten żywy, dynamiczny taniec z okolic Krakowa, utrzymany jest w metrum 2/4 i posiada charakterystyczny synkopowy rytm polegający na przesunięciu akcentu z mocnej części taktu na słabą.
Krakowiak narodził się wśród ludności wiejskiej i posiadał własne, lokalne nazwy na przykład: mijany, dreptany, ścigany, suwany, czy przebiegany. Pod koniec XVIII wieku charakterystyczne rytmy krakowiaka pojawiły się w muzyce symfonicznej, a na początku XIX w. taniec ten stał się popularny w muzyce scenicznej i instrumentalnej. Rytm krakowiaka wykorzystywany był często do tworzenia utworów patriotycznych, służących podtrzymaniu polskiej tożsamości narodowej.
Krakowiak tańczony jest w parach, ubranych w barwne stroje krakowskie. Najbardziej znany pośród polskich strojów ludowych, będący w świecie symbolem polskości to strój Krakowiaków zachodnich z okolicy Bronowic.
Utwory muzyczne oparte na ludowym Krakowiaku stworzyli, m.in. Fryderyk Chopin, Ignacy Jan Paderewski, czy Karol Szymanowski.
Polonez
Pochodzi od tańczonego wśród ludu tańca zwanego chmielowym. W zależności od regionu Polski znany był jako: chodzony, pieszy, starodawny, łażony, mijany, dreptany, powolny, wielki. Tańczony był przez lud wiejski i drobną szlachtę w czasie wesel, podczas oczepin.
Z czasem przyjął się również na dworach, około XVII wieku stał się reprezentacyjnym tańcem narodowym podziwianym przez cudzoziemców i tańczonym również poza granicami naszego kraju. We Włoszech taniec miał nazwę la Polacca, a we Francji la Polonaise i to właśnie Francuzom przypisuje się pochodzenie nazwy tego tańca, która pojawiła się prawdopodobnie w XVIII wieku.
Polonez to taniec dostojny, uroczysty, raczej powolny, akcent na raz, metrum ¾, tempo umiarkowane i jednostajne. Elegancji i gracji ruchów towarzyszą posuwiste kroki. Polonez stal się symbolem polskości. Do dziś pozostał tańcem, który otwiera wielkie i małe bale, a także studniówki i inne imprezy szkolne.
Polonezy pisali między innymi: Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko, a także zagraniczni kompozytorzy na przykład Piotr Czajkowski. Rytm poloneza odnaleźć można również w kolędach: W żłobie leży, Dzisiaj w Betlejem, Bóg się rodzi, Serca ludzkie się radują.
Mazur
Znany jest od XVI wieku. Mazur to taniec w żywym tempie i metrum 3/4 lub 3/8. Jego nazwa pochodzi od regionu Mazowsze, w którym od dawna na wsi tańczono go na wiejskich zabawach. W postaci stylizowanej występuje pod nazwą Mazurek. Jest dynamicznym, wesołym tańcem, który często był tańczony na szlacheckich dworach. Wyróżnia się bogactwem i różnorodnością figur. Daje tancerzom możliwość popisania się sprawnością i zręcznością, zaś tancerkom ukazanie gracji i wdzięku.
Wśród tańców salonowych mazur zdobył największą popularność w XIX w. Znany i tańczony był w całej Europie. W zależności od okoliczności mazura tańczy się z odpowiednimi figurami. Utwory wykorzystujące charakterystyczne cechy mazura komponowali, m.in.: Stanisław Moniuszko, Fryderyk Chopin, Aleksander Zarzycki.
Warto dodać, że zarówno polonez jak i mazur w swojej dworskiej i salonowej odmianie, stanowiły do roku 1939 (do chwili wybuchu II wojny światowej) jeden z podstawowych punktów programu każdego balu.
Oberek
Zwany też obertasem, drobnym, zawijaczem, to najszybszy z tańców narodowych. Pierwsze wzmianki o „obertasie” pochodzą z wieku XVII, tańcem różnych warstw społecznych stal się w końcówce XIX wieku. Swoją nazwę wziął od obrotów, które są jego głównym elementem. Często towarzyszyły mu przyśpiewki, okrzyki lub przytupy. Oberek charakteryzuje się bardzo szybkim tempem, wesołym i skocznym charakterem w metrum 3/8.
Popularny jest na wsi w wielu regionach Polski, szczególnie na Mazowszu i Radomszczyźnie. Taniec ten polega na szybkich obrotach par w miejscu lub wirujących w przestrzenni. Od tancerzy wymaga się zwinności i lekkości. Tancerka tańczy przez cały czas krokiem zasadniczym, natomiast jej partner urozmaica taniec przysiadami, przytupami, stąpnięciami.
W twórczości kompozytorskiej istnieją oberki instrumentalne lub wokalno-instrumentalne, spotykamy je w formie mazurków m.in. u F. Chopina, H. Wieniawskiego
Kujawiak
Wywodzi się z kujawskich tańców weselnych. Jego nazwa po raz pierwszy pojawiła się na początku XIX wieku. Ludowe nazwy tego tańca, to śpiący i kolebany. Jest powolny, spokojny, w metrum ¾. Melodia kujawiaka najczęściej jest liryczna i nastrojowa, co nadaje tańcowi zalotny charakter. Kroki taneczne oparte są głównie na łagodnym chodzie i obrotach, jedynie muzyczne akcenty na koniec frazy podkreślane są przez mocniejsze przytupywania.
Ruchy taneczne są wolne, posuwiste, pary spokojnie się obracają i lekko kołyszą. Najstarsze opracowanie Kujawiaka pochodzi z ok. 1830 r. Znane są opracowania, m.in. Henryka Wieniawskiego.
Polskie tańce narodowe stanowią wyznacznik „polskości”. Nabrały istotnego znaczenia w czasie rozbiorów. Stały się wtedy nośnikiem tożsamości narodowej. Poprzez tańce narodowe podkreślano walory kulturowe regionu, z którego pochodziły.
