Każdy z nas nosi w sobie ślady przeszłości – w rysach twarzy, kolorze oczu, sposobie bycia. Czy to geny decydują o tym, jacy jesteśmy, czy może wychowanie ma na nas większy wpływ? Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta, ale nauka stopniowo odkrywa tajemnice dziedziczenia.

Choć mówi się, że po rodzicach dziedziczymy po 50% genów, podział ten nie jest idealnie równy, a wpływ na nasz rozwój mają także dziadkowie i wcześniejsze pokolenia.

Geny a wygląd – czy można to przewidzieć?

To, jakie cechy wyglądu odziedziczy dziecko, zależy od kombinacji genów przekazanych przez matkę i ojca. Niektóre z nich mają charakter dominujący, inne recesywny. Przykładem jest kolor oczu – ciemne barwy są dominujące, więc jeśli jedno z rodziców ma brązowe oczy, a drugie niebieskie, istnieje większa szansa, że dziecko również odziedziczy brązowy odcień. Podobnie jest z kolorem włosów czy kształtem twarzy.

Niektóre cechy dziedziczymy wyłącznie po ojcu lub matce. Geny zawarte w chromosomie Y przekazywane są jedynie z ojca na syna i odpowiadają m.in. za specyficzne cechy męskiej sylwetki, rysy twarzy czy wzór owłosienia. Z kolei materiał genetyczny zawarty w mitochondrialnym DNA przekazywany jest wyłącznie przez matkę i wpływa na metabolizm oraz predyspozycje do niektórych chorób.

Czy inteligencję dziedziczymy po matce?

Kwestia dziedziczenia inteligencji budzi wiele emocji. Przez lata uważano, że to matki odgrywają kluczową rolę w przekazywaniu zdolności intelektualnych swoim dzieciom, ponieważ odpowiadają za to geny zawarte w chromosomie X. Ponieważ kobiety mają dwa chromosomy X, a mężczyźni tylko jeden, teoretycznie szanse na dziedziczenie inteligencji po matce są większe.

Badania przeprowadzone przez naukowców z Glasgow wykazały, że poziom inteligencji dziecka jest silnie skorelowany z inteligencją matki. Jednak wpływ ojca również jest istotny – nie tylko genetycznie, ale także poprzez stymulację intelektualną i wychowanie.

Geny to nie wszystko – wpływ środowiska

Chociaż dziedziczymy pewne predyspozycje, ich rozwój zależy w dużej mierze od warunków, w jakich dorastamy. Już w okresie prenatalnym wpływ na inteligencję może mieć styl życia matki, jej dieta czy poziom stresu. Po narodzinach kluczowe stają się warunki wychowania – dostęp do edukacji, otoczenie, kultura oraz interakcje społeczne.

Również wzrost dziecka jest uzależniony nie tylko od genów, ale także od jakości odżywiania w pierwszych latach życia. Badania pokazują, że nawet bliźnięta jednojajowe mogą różnić się wzrostem, jeśli jedno z nich w dzieciństwie było niedożywione.

Co przekazują nam dziadkowie?

Dziedziczenie nie kończy się na rodzicach. W naszym DNA zapisane są także cechy przodków. Dziadkowie mogą mieć wpływ na wygląd wnuków, na przykład na kolor włosów czy oczu. Niekiedy zdarza się, że dziecko, które nie przypomina żadnego z rodziców, odziedziczyło geny po dziadkach lub nawet pradziadkach.

Nie tylko cechy fizyczne przechodzą z pokolenia na pokolenie. Badania pokazują, że emocje i doświadczenia, zwłaszcza te związane z traumą, mogą być przekazywane epigenetycznie. Naukowcy z University of California wykazali, że lęki i stres przeżywane przez prababcie mogą wpływać na stan emocjonalny ich prawnuków.

Jednak dziedziczenie po dziadkach nie ogranicza się do negatywnych aspektów. Przekazują oni wnukom także zdolności adaptacyjne, wytrwałość, przedsiębiorczość i rodzinne tradycje. Ich doświadczenia życiowe oraz wartości mogą kształtować sposób myślenia młodszych pokoleń.

Dziedziczenie to skomplikowany proces, który nie zawsze jest oczywisty. Dziecko może przypominać zarówno rodziców, jak i dziadków, a nawet mieć cechy, które pojawiły się w rodzinie po kilku pokoleniach przerwy. Wpływ genów jest ogromny, ale nie należy zapominać o znaczeniu środowiska i wychowania, które kształtują nas równie mocno, co zapisany w DNA kod.

Marta Wawrocka