Zazwyczaj żylaki kojarzą się nam jedynie z kończynami dolnymi, jednak mogą również dotyczyć innych części ciała.

Żylaki przełyku to nadmiernie, nieprawidłowo poszerzone naczynia żylne w dolnej części przełyku. Tworzą się, kiedy krew napotyka trudności w krążeniu przez wątrobę i musi znaleźć inną drogę przepływu. Stan taki nazywamy nadciśnieniem wrotnym, a „nowe” drogi przepływu krwi to krążenie oboczne.

Uszkodzone naczynia krwionośne w wątrobie nie radzą sobie z przepływem krwi. Wzrasta więc ciśnienie w żyle wrotnej, która sprowadza krew z narządów jamy brzusznej do wątroby, skąd powinna trafić do serca. Jeśli wątroba jest niesprawna, krew omijając ją trafia do serca przez tzw. żyły krążenia obocznego, w tym przez żyły przełyku, które są nieprzystosowane do transportu tak dużych jej ilości, dlatego poszerzają się i rozciągają. Stają się słabe, kruche, łatwo pękają i wtedy krwawią.

Człowiek orientuje się, że coś jest nie tak często dopiero wtedy, gdy zaczyna obficie krwawić. Chociaż może być i tak, że pierwsze sygnały pojawiały się już wcześniej. Śmiertelność przy pierwszym krwotoku z żylaków przełyku sięga aż 50%. U pacjentów, u których wystąpił już jeden epizod krwotoku z żylaków przełyku, istnieje 70% możliwość powtórnego krwawienia w najbliższym czasie. Około 30% kolejnych krwawień okazuje się śmiertelna. Zgon następuje zazwyczaj w dniu krwawienia lub w kilka dni po nim.

Wyróżniamy 3 stopnie zaawansowania:
1 – wąskie żylaki o prostym przebiegu
2 – poszerzone żylaki o krętym przebiegu zajmujące mniej niż 1/3 obwodu przełyku
3 – szerokie żylaki o krętym przebiegu zajmujące więcej niż 1/3 obwodu przełyku

Żylaki w przełyku praktycznie nie występują samoistnie, są raczej skutkiem innych chorób. Zdecydowana większość przypadków żylaków przełyku jest spowodowana alkoholowym uszkodzeniem wątroby.

Inne przyczyny żylaków przełyku to m.in.:

  • Marskość w przebiegu wirusowego zapalenia wątroby.
  • Marskość spowodowana zastojem krwi – niewydolność prawej komory serca, zespół Budda-Chiariego, zakrzepica żyły wrotnej lub śledzionowej.
  • Niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby.
  • Choroby przebiegające z zastojem żółci: pierwotne zapalenie dróg żółciowych i pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych czy niedrożność dróg żółciowych.

Niekrwawiące żylaki zwykle nie dają objawów: nie bolą, nie powodują problemów z przełykaniem. Często pierwszymi objawami są krwawienia z przewodu pokarmowego np.: niewielkie ledwo zauważalne krwawienia – mogą powodować posmak krwi w ustach, torsje krwistą treścią lub luźne, czarne, smoliste stolce. Po zaobserwowaniu jakichkolwiek niepokojących objawów ważne jest szybkie udanie się do lekarza, który może zlecić odpowiednie badania. W miarę utraty krwi mogą pojawić się omdlenia, bladość skóry, kołatania serca oraz przyspieszony oddech. U chorych widoczne są objawy uszkodzenia wątroby: wodobrzusze, wyniszczenie organizmu, problemy z krzepnięciem krwi, osłabienie, utrata apetytu. W miarę rozwoju schorzenia żylaki powiększają się, pękają i zaczynają krwawić. Dopiero wtedy chory może mieć problemy z przełykaniem i odczuwać związany z tym ból.

Najczęściej jednak pierwszym symptomem a zarazem stanem zagrożenia życia są nagłe obfite wymioty krwią lub krwotok z odbytu przy braku dolegliwości bólowych. Następnie pojawiają się oznaki wstrząsu: osłabienie, blada zimna i wilgotna skóra, obniżenie ciśnienia tętniczego, przyśpieszony oddech i tętno, zaburzenia świadomości. To stan zagrożenia życia. Wzywamy natychmiast pogotowie! Pomoc osobie z krwotokiem wewnętrznym możliwa jest tylko w szpitalu. Kaszel, czkawka czy przemieszczanie się treści pokarmowej do żołądka, mogą stać się powodem krwawienia. Niekiedy pojawia się ono samoistnie.

Diagnostyka:

Najczęściej żylaki na przełyku zostają zdiagnozowane dopiero po pierwszym krwawieniu z przewodu pokarmowego. Niezbędnym badaniem do różnicowania krwawień z żylaków i innych przyczyn krwawień układu pokarmowego jest badanie endoskopowe, które polega na włożeniu miękkiej sondy z kamerą bezpośrednio do przełyku i obejrzeniu na monitorze jego ścian i struktury błony śluzowej. Ezofagoskopia to zabieg diagnostyczno-leczniczy. Pozwala na rozpoznanie, określenie stopnia zaawansowania żylaków oraz zatamowanie krwawienia i zamknięcie poszerzonego naczynia. W przypadku złego stanu pacjenta endoskopię przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym.

Leczenie można podzielić na trzy etapy:

  1. Leczenie zachowawcze niekrwawiących żylaków przełyku, czyli leczenie farmakologiczne. Stosowane są wówczas leki obniżające rzut serca.
  2. Leczenie paliatywne żylaków, z których występowały krwotoki. Leczenie to stosuje się w celu zapobiegania nawrotom krwawienia. Polega na wytworzeniu zespoleń wrotno-układowych (między żyłą wrotną a inną żyłą), co umożliwi ominięcie przepływu krwi przez wątrobę i w konsekwencji obniży ciśnienie wrotne.
  1. Leczenie interwencyjne w przypadku krwotoku. Rozpoznanie choroby początkuje leczenie już w trakcie badania diagnostycznego. Za pomocą wprowadzonego już endoskopu lekarz wstrzykuje lek powodujący obkurczenie się i zamknięcie żyły. Ta metoda nazywana jest skleroterapią. Następne zabiegi wykonuje się w odstępie kilku dni, tygodni czy miesięcy, aż do całkowitego wyleczenia. Lekarz może też podczas badania endoskopowego założyć zaciski, stenty czyli gumowe opaski, które je obciskają, powodują zmniejszenie przepływu krwi, oraz ich zanikanie.

Istnieje też metoda polegająca na wykonaniu połączenia pomiędzy układem wrotnym a układem żylnym – tak zwany TIPS (polega to na założeniu stentu w naczyniach wątroby). Powoduje to poprawę krążenia w wątrobie, co odciąża krążenie oboczne.

Po zabiegu konieczna jest dieta oszczędzająca przewód pokarmowy – dieta płynna miksowana. Posiłki powinny być podawane w formie płynno-papkowatej do 5-6 razy dziennie w małych objętościach. Dieta papkowata obejmuje zupy przecierane, zupy-krem podprawiane zawiesiną z mąki i śmietanki, zagęszczane żółtkiem lub masłem. Warzywa i owoce zaleca się w postaci soków, oraz w gotowanej rozdrobnionej. Mięsa gotowane mielone, podawane w sosach. Po 4 dniach od zabiegu wprowadza się powoli dietę lekkostrawną i bogato białkową: mleko, kefiry, jogurty, jaja, chude gatunki mięs (królik, cielęcina, kurczak, indyk) i wędliny (drobiowe, polędwica, szynka) oraz ryby (dorsz, sandacz, szczupak).

Najskuteczniejszym sposobem leczenia żylaków przełyku, a tym samym zapobiegania krwotokom, jest przeszczep wątroby. Wraz z nową zdrową wątrobą znika nadciśnienie wrotne a z nim żylaki.

Warto korzystać z terapii wspomagających czyli np. kojących właściwości ziół. Zaleca się liść oczaru, który działa przeciwzapalnie oraz kwiat nagietka (wzmacnia naczynia krwionośne).

Istotne znaczenie w terapii ma dieta. Chory powinien spożywać produkty łatwe do przełknięcia np.: musy, papki i miksowane zupy. Przy żylakach należy unikać alkoholu, pieczywa pełnoziarnistego, mocnych kaw i herbat, grubych makaronów i kasz, surowych owoców, wszystkich roślin strączkowych. Zalecane jest miksowanie i gotowanie lub duszenie potraw. Aby uzupełnić niedobory żelaza, warto spożywać bogate w ten składnik produkty (m. in. wołowina, kasza jaglana). Należy stosować łagodne przyprawy: kminek, wanilia, koper, cynamon, natka pietruszki, sok z cytryny. Unikamy ostrych przypraw, np.: pieprzu czy papryki chili. Zalecane desery: kisiele, budynie, musy owocowe, pieczone na miękko jabłka, owocowe galaretki, banany. Jako napoje zaleca się: kawę zbożową z chudym mlekiem, słabą herbatę z mlekiem, herbatki owocowe, ziołowe, soki owocowo-warzywne, niskotłuszczowe jogurty oraz niegazowaną wodę.

Ewelina Szerlinska