11 listopada 1918 roku, po 123 latach niewoli Polska odzyskała niepodległość. W tym dniu skończyła się I wojna światowa, a tym samym nasze nadzieje na odzyskanie wolności przestały być tylko marzeniem. Europa wstąpiła na drogę budowy powojennego ładu, w którym miało znaleźć się miejsce także dla niepodległej Polski.
Narodowe Święto Niepodległości
Polska zniknęła z mapy Europy i świata w 1795 r., gdy Rosja, Prusy i Austria dokonały III rozbioru. Przez 123 lata nasi przodkowie przelewali krew za utraconą Ojczyznę. Ani Prusakom, ani Rosjanom i Austriakom w ramach procesu rusyfikacji i germanizacji nie udało się rzucić Polaków na kolana. Dzięki odwadze i bohaterstwu powstańców styczniowych, listopadowych, frontowych żołnierzy i działaczy podziemia dzisiaj możemy mówić po polsku, mamy swoją flagę, godło i jesteśmy z tych symboli dumni.
Narodowe Święto Niepodległości zostało ustanowione 23 kwietnia 1937 r., prawie dwadzieścia lat po odzyskaniu niepodległości. Do wybuchu II wojny światowej obchodzono je tylko dwa razy. W czasach PRL-u organizowane tego dnia patriotyczne manifestacje były brutalnie tłumione przez ZOMO, a ich uczestnicy aresztowani przez Służbę Bezpieczeństwa. Obchody zostały przywrócone dopiero w wolnej Polsce w 1989 r. przez Sejm RP IX kadencji.
„Dzień 11 listopada, jako rocznica odzyskania przez Naród Polski niepodległego bytu państwowego i jako dzień po wsze czasy związany z wielkim imieniem Józefa Piłsudskiego, zwycięskiego Wodza Narodu w walkach o wolność Ojczyzny – jest uroczystym Świętem Niepodległości” (sejm.gov.pl).
Zakończenie I wojny światowej
11 listopada 1918 r., w kolejowym wagonie, niedaleko Compiegne pod Paryżem, podpisano rozejm, który zakończył pierwszą wojnę światową. Walczyło w niej prawie 60 milionów żołnierzy, z czego dziesięć milionów zginęło, a ponad dwadzieścia milionów zostało rannych. Była to pierwsza wojna w dziejach świata tocząca się nie tylko na polach bitwy, ale również w fabrykach i laboratoriach. Po raz pierwszy zastosowano też samoloty, łodzie podwodne, czołgi i gazy bojowe.
Wojna spowodowała ogromne zniszczenia i straty. Po zakończeniu działań wojennych gospodarki wielu krajów trzeba było przestawić z wojennej na pokojową, nastąpiło niespotykane dotąd bezrobocie. Zniszczone były ziemie uprawne, zabytki zdewastowane, miasta zrujnowane. W całej Europie nastąpił wielki kryzys gospodarczy.
Zmienił się układ sił w Europie. Upadły trzy cesarstwa: Niemcy, Austro-Węgry i Rosja. Niepodległość odzyskały: Polska, Belgia, Czechosłowacja, Austria, Węgry, Finlandia, Litwa, Łotwa i Estonia. Jednym z największych skutków politycznych była rewolucja bolszewicka w Rosji. Nie minęło więcej niż trzydzieści lat, gdy ponad jedna trzecia świata znalazła się pod panowaniem komunizmu.
Niemcy obciążono odpowiedzialnością za wybuch wojny. Na rzecz Francji straciły Lotaryngię, Alzację i kopalnie nad Zagłębiem Sary. Pomorze Gdańskie i Wielkopolska znalazły się w Polsce, a Gdańsk stał się Wolnym Miastem. O przynależności Warmii i Mazur miały zadecydować plebiscyty. Szlezwik-Holsztyn powrócił do Danii. Okręgi Eupen i Malmeda przyłączono do Belgii.
Niemcy musiały się zrzec wszystkich posiadłości kolonialnych, co spowodowało wytyczenie nowych granic w Afryce i Azji. Armia niemiecka miała zostać zredukowana do ilości 100 tysięcy żołnierzy, ograniczono wielkość floty wojennej, zniesiono powszechną służbę wojskową, zakazano posiadania samolotów bojowych.
Na mocy traktatu w Wersalu przegrane Niemcy zostały obciążone obowiązkiem wypłaty reparacji wojennych. Międzysojusznicza Komisja ustaliła ogólną sumę reparacji na 132 mld marek w złocie. W 1921 r. Niemcy wpłaciły pierwszą ratę w wysokości 1 mld marek w złocie, jednak już od początku następnego roku przerwano spłacanie odszkodowań, ponieważ kraj nie posiadał wystarczających zdolności płatniczych.
Dwukrotnie zmieniano zasady wypłaty reparacji, zmniejszając ich całkowitą sumę do 112 mld marek w złocie. Według różnych wyliczeń Republika Weimarska do 1932 r. zapłaciła ok. 25-30 proc. pierwotnie przewidywanej kwoty odszkodowań. Po dojściu Hitlera do władzy wypłaty zostały wstrzymane. Ostatnią transzę odszkodowań w wysokości 70 mln euro Bundesbank przelał na konta rządów Wielkiej Brytanii i Francji w 2010 roku.
Potęga państwa niemieckiego, chociaż w dużym stopniu ograniczona, nie została całkowicie złamana. Dwadzieścia jeden lat później hitlerowskie Niemcy po raz drugi wywołały wojnę światową. A jej okrucieństwa i skutki przewyższały wszystkie, jakich do tej pory doświadczyła ludzkość.
Powstanie Listopadowe i wojna polsko-rosyjska
W nocy z 29 na 30 listopada 1830 r. w Warszawie rozpoczęło się Powstanie Listopadowe przeciwko rosyjskiemu zaborcy. W grudniu Sejm wydał manifest obwieszczający powstanie narodowe przeciw Rosji. Po nieudanych próbach rokowań z carem Rosji 25 stycznia 1831 r., Sejm ogłosił detronizację Mikołaja I i dynastii Romanowów z tronu polskiego. Władzę sprawował powołany przez Sejm Rząd Narodowy.
Konsekwencją tego narodowego zrywu była wojna polsko-rosyjska. W początkach lutego 1831 r. na teren Królestwa Polskiego wkroczyła ponad 115-tysięczna armia rosyjska dowodzona przez Iwana Dybicza. Naprzeciw niej stanęła znacznie mniej liczna armia polska. Do pierwszej bitwy doszło pod Stoczkiem, gdzie wojsko polskie pod dowództwem gen. Józefa Dwernickiego pokonało Rosjan. Kolejne walki miały miejsce pod Dobrem, Wawrem i Białołęką. Armia rosyjska przesuwała się w kierunku Warszawy.
25 lutego doszło do bitwy pod Grochowem. Polacy, w sile 40 tysięcy, pod dowództwem gen. Chłopickiego starli się z 60 tysięczną armią przeciwnika. Bitwa zmusiła obie strony do odwrotu i uniemożliwiła wojskom rosyjskim szturm Warszawy. Gen. Chłopicki został ciężko ranny, a jego następcą został gen. Jan Skrzynecki, który niechętnie podporządkowywał się rozkazom naczelnego dowództwa.
26 maja pod Ostrołęką Rosjanie rozgromili wojska powstańcze. Wyjątkowym bohaterstwem w tej walce odznaczył się gen. Józef Bem. Natomiast gen. Skrzynecki wykazywał się coraz większą nieudolnością i bezczynnością. Po fali protestów 11 sierpnia Sejm zdymisjonował Skrzyneckiego i powierzył dowództwo gen. Janowi Krukowieckiemu, doświadczonemu żołnierzowi, który jednak zamiast przygotowywać wojska do obrony stolicy, zaczął urzędowanie od rozliczania się ze wszystkimi.
6 września Rosjanie uderzyli na Warszawę. W zaciętych i krwawych walkach poległ między innymi gen. Józef Sowiński, dowódca obrony Woli, bohater wojen napoleońskich. Z rozkazu gen. Krukowieckiego przez cały czas prowadzone były rozmowy z Rosjanami na temat kapitulacji i zakończenia wojny. 7 września Sejm odebrał generałowi władzę, ale na ratunek Warszawy było już za późno. 5 października wojsko złożyło broń. Wojna zakończyła się klęską.
Konstytucja polska przestała obowiązywać, administrację państwową przejęli Rosjanie, rozwiązano Sejm i wojsko polskie. Rozpoczęła się rusyfikacja kraju. Tysiące ludzi, w tym politycy i przywódcy wojskowi, wyjechało z Polski. Rosjanie skonfiskowali ich majątki, a tych, którzy pozostali w kraju, aresztowali i zsyłali na Syberię i Kaukaz. To wtedy została wybudowana Cytadela Warszawska (miejsce straceń) jako symbol przestrogi dla Polaków, aby nie próbowali po raz kolejny rozpoczynać walki przeciwko zaborcy.
Do klęski powstania przyczyniła się nie tylko słabość militarna polskiej armii, nie tylko brak odpowiednich funduszy, ale także nieudolność i niekompetencja najwyższych rangą dowódców i polityków. Powstanie było wielką nadzieją na odzyskanie niepodległości. Szansa niestety została zaprzepaszczona. Nie dla wszystkich najważniejsza była Ojczyzna.
Anna Janicka
