Prawa pacjenta to uprawnienia przysługujące każdej osobie korzystającej z opieki medycznej, mające na celu zapewnienie właściwych warunków leczenia oraz ochronę autonomii i prawa do decydowania o sobie.
Przestrzeganie tych praw to obowiązek nie tylko instytucji publicznych i placówek medycznych, ale także wszystkich osób wykonujących zawody medyczne (lekarzy, pielęgniarek, rehabilitantów, dietetyków itd.).
Prawo do świadczeń zdrowotnych
Masz prawo do świadczeń zdrowotnych zgodnych z aktualnym stanem wiedzy medycznej. Lekarze i inni specjaliści mają obowiązek działać z należytą starannością i zgodnie z zasadami etyki zawodowej.
W sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia masz prawo do natychmiastowej pomocy, niezależnie od tego, czy jesteś ubezpieczony.
Możesz też zażądać, by lekarz skonsultował się z innym specjalistą lub zwołał konsylium. Żądanie to, podobnie jak ewentualna odmowa (jeśli uznana zostanie za bezzasadną), musi zostać odnotowane w dokumentacji medycznej. Dotyczy to także pielęgniarek i położnych.
Prawo do informacji
Masz prawo do jasnej, przystępnej informacji na temat swojego stanu zdrowia. Lekarz powinien wyjaśnić diagnozę, możliwe metody leczenia i ich skutki, a także przewidywane rokowania i wyniki terapii. Jeśli nie chcesz otrzymywać takich informacji (w całości lub części), masz prawo to zgłosić.
Wszystkie informacje powinny być przekazywane w sposób zrozumiały, z uwzględnieniem wieku, poziomu wykształcenia i stanu psychicznego pacjenta. Możesz wskazać osoby, które mają prawo do uzyskania informacji o Twoim stanie zdrowia. Należy to odnotować w dokumentacji medycznej.
Masz również prawo zażądać, by informacje nie były przekazywane Tobie ani żadnej upoważnionej osobie, trzeba o tym poinformować personel medyczny.
Prawo do wyrażania zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych
Pacjent ma prawo wyrazić zgodę lub odmówić jej po uzyskaniu pełnej informacji o stanie zdrowia i proponowanym leczeniu.
Zgoda może być ustna lub wyrażona poprzez zachowanie, czyli każde świadome i jednoznaczne działanie pacjenta wskazujące na gotowość do poddania się procedurze medycznej, np. podanie ręki do pobrania krwi czy zajęcie miejsca na fotelu zabiegowym.
W przypadku zabiegów operacyjnych i metod o podwyższonym ryzyku wymagana jest forma pisemna, zawierająca nazwę planowanego zabiegu lub metody, informacje o ryzyku i możliwych powikłaniach oraz podpis pacjenta.
Zgoda może być cofnięta w każdej chwili, a wyjątek od jej wymogu stanowią jedynie sytuacje zagrożenia życia.
Zgodę może wyrazić pełnoletni pacjent zdolny do świadomego decydowania. W przypadku osób niepełnoletnich lub niezdolnych do podejmowania decyzji konieczna jest zgoda opiekuna prawnego lub sądu. Sam utrudniony kontakt z pacjentem nie oznacza automatycznie braku zdolności do wyrażenia zgody, każdorazowo decyduje o tym personel medyczny. Świadomy sprzeciw pacjenta musi być uszanowany.
Prawo do zgłaszania działań niepożądanych leków
Każde niepożądane, niezamierzone działanie leku możesz zgłosić osobie wykonującej zawód medyczny (np. lekarzowi, pielęgniarce, farmaceucie), do Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, lub podmiotowi odpowiedzialnemu za wprowadzenie leku na rynek.
Prawo do sprzeciwu wobec opinii lub orzeczenia lekarza
Jeśli nie zgadzasz się z opinią lub orzeczeniem lekarza, które wpływa na Twoje prawa lub obowiązki (np. dotyczące leczenia uzdrowiskowego czy szczepień), możesz złożyć sprzeciw do Komisji Lekarskiej przy Rzeczniku Praw Pacjenta.
Sprzeciw należy wnieść w ciągu 30 dni od wydania opinii lub orzeczenia. Dotyczy to sytuacji, w których nie przewidziano innych procedur odwoławczych.
Prawo do dokumentacji medycznej
Masz prawo do wglądu w swoją dokumentację medyczną, zarówno papierową, jak i elektroniczną – oraz do uzyskania jej kopii, odpisów, wyciągów lub wydruków. Dokumentacja może być również udostępniona osobie upoważnionej.
Zawiera ona m.in. dane pacjenta, miejsce leczenia, opis stanu zdrowia, informacje o udzielonych świadczeniach i dane osób je wykonujących. Wpisy są trwałe, błędne należy skreślić i poprawić z odpowiednią adnotacją.
Dokumentacja medyczna wspiera leczenie, stanowi dowód w sprawach sądowych i służy do oceny ryzyka w ubezpieczeniach zdrowotnych.
Prawo do poszanowania intymności i godności
Każdy pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych udzielanych z poszanowaniem godności i intymności, niezależnie od wieku, stanu zdrowia czy sytuacji życiowej.
Godność człowieka, chroniona przez Konstytucję i przepisy prawa, ma szczególne znaczenie w chorobie, gdy pacjent jest bardziej narażony na poczucie zależności. Poszanowanie godności to m.in. odpowiedni sposób zwracania się do pacjenta oraz zapewnienie prywatności podczas rozmów, badań i przekazywania informacji o stanie zdrowia.
Pacjent ma prawo, by podczas udzielania świadczeń towarzyszyła mu osoba bliska – także rodzic dziecka hospitalizowanego. Ograniczenie tego prawa jest możliwe tylko w wyjątkowych sytuacjach (np. w przypadku zagrożenia epidemicznego).
Prawo do godności obejmuje także możliwość umierania w spokoju i obecności bliskich. Osobom terminalnie chorym należy zapewnić opiekę łagodzącą ból i wsparcie emocjonalne, a ich rodzinom – czas na pożegnanie i informacje o przysługujących im prawach.
W codziennej praktyce medycznej niestety nadal zdarzają się sytuacje naruszające te podstawowe prawa. Do najczęstszych należą: komentowanie wyglądu pacjenta w sposób obraźliwy lub lekceważący, brak osłonięcia okien lub użycia parawanu w gabinecie i sali szpitalnej, wchodzenie osób trzecich do gabinetu w trakcie badania, omawianie stanu zdrowia pacjenta w miejscach publicznych (np. na korytarzu), brak odpowiedniego przygotowania pacjenta do wizyty, w tym zapewnienia warunków do przebrania się czy rozmowy na osobności.
Pacjentowi należy zapewnić prywatność podczas badań i leczenia, dostęp do pokoju odwiedzin oraz odpowiednie warunki na sali chorych. Powinien wiedzieć, kto uczestniczy w badaniu, i wyrazić na to zgodę, np. w przypadku obecności studentów.
Pacjenci w stanie terminalnym mają prawo do obecności bliskich, informacji i godnego pożegnania.
Podczas hospitalizacji pacjent zachowuje prawo do życia prywatnego i kontaktu z bliskimi – osobiście, telefonicznie lub listownie. Dotyczy to również obecności przy porodzie i przy dziecku, z możliwością ograniczenia wyłącznie z ważnych powodów.
Każdy pacjent ma prawo do opieki duszpasterskiej, zwłaszcza w sytuacji zagrożenia życia. Placówka musi umożliwić kontakt z duchownym wybranego wyznania.
Szpital powinien zapewnić bezpłatny depozyt dla rzeczy wartościowych z potwierdzeniem w postaci karty depozytowej. Jeśli pacjent jest nieprzytomny, depozyt przyjmuje wyznaczona osoba, a po odzyskaniu przytomności pacjent powinien zostać poinformowany.
Prawo do złożenia skargi
Jeśli uważasz, że Twoje prawa zostały naruszone, możesz złożyć skargę ustnie lub pisemnie do odpowiednich instytucji. W przypadku błędów medycznych, nieetycznego postępowania lub braku należytej staranności – możesz zgłosić sprawę do Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej przy izbach lekarskich lub pielęgniarskich.
Możesz skierować sprawę do sądu cywilnego, jeśli doszło do naruszenia dóbr osobistych lub szkody materialnej, lub do prokuratury – jeśli istnieje podejrzenie popełnienia przestępstwa.
Ewelina Szerminska
