Sąsiedzi nazywali go „Mały Sax, duch”. Przeżył dwa upadki z dużej wysokości, wybuch w fabryce prochu,
wpadł do rwącej rzeki, wypił wodę siarkową, połknął garść szpilek i omal się nie zatruł wdychając opary lakieru do mebli. Usiadł na piecu i poparzył sobie cały bok. I to wszystko zanim skończył 9 lat. W wieku 11 lat zaraził się odrą i był w śpiączce przez 9 dni. Mając 14 lat złamał rękę, która zaklinowała się w drzwiach powozu. Kiedy miał 29 lat skonstruował saksofon.
Urodził się 6 listopada 1814 w belgijskim Dinant jako Antoine Joseph Sax. Jego ojciec, Charles-Joseph Sax, był cenionym budowniczym, właścicielem fabryki instrumentów dętych. Został mianowany przez króla Zjednoczonych Niderlandów, Wilhelma I głównym dostawcą instrumentów dla odradzającej się armii. Matką Adolphe – tak go nazywano we wczesnych latach i ten przydomek przylgnął do niego na resztę życia – była Marie-Josephine Lefebvre, nauczycielka muzyki.
Młodość i pierwsze sukcesy
Adolphe był pierwszym z jedenaściorga rodzeństwa, z których siedmioro zmarło w młodym wieku. Czterej synowie Charlesa Saxa kontynuowali dzieło swojego ojca, ale to najstarszy z synów odniósł w tym szczególny sukces.
Od najmłodszych lat wykazywał niezwykły talent muzyczny i zdolności konstrukcyjne, które pod okiem ojca łączył z eksperymentowaniem. W warsztatach poznawał tajniki budowy instrumentów. Kiedy rodzina przeniosła się do Brukseli, uczył się w tamtejszym konserwatorium gry na flecie, klarnecie oraz śpiewu.
Już jako sześciolatek potrafił konstruować części do instrumentów. W roku 1829, mając piętnaście lat, posłał na wystawę do Paryża wykonane własnoręcznie dwa flety i klarnet z kości słoniowej, które to instrumenty zostały uznane za niemal doskonałe. W wieku dwudziestu lat udoskonalił klarnet basowy, będący do tej pory instrumentem bardzo niestrojnym i nierównym brzmieniowo.
Niechęć konkurencji
Od tego czasu zaczął borykać się ze złymi opiniami, zawiścią, oszczerstwami, kradzieżami, a nawet procesami ze strony konkurencji i muzyków, którzy byli mu niechętni. Konstruktorzy instrumentów jak i muzycy nie mogli się pogodzić z tym, że instrumenty, które przez lata tworzyli według opracowanych i przyjętych schematów i na których od lat grali, mogą brzmieć jeszcze piękniej. Zazdroszczono mu nieprzeciętnych zdolności wprowadzania różnych innowacyjnych rozwiązań.
Trzeba jednak przyznać, że młody Sax miał wyjątkową zdolność przysparzania sobie nieprzyjaciół. Świadomość własnej wartości i niecodziennych umiejętności, czyniła z niego dość wyniosłego i aroganckiego człowieka, co było również przyczyną niechęci i wielu zatargów. Jego relacje z innymi budowniczymi instrumentów często prowadziły do sporów prawnych. Rywalami stali się m.in. Antoine-Joseph Sax (jego brat) i Jean-Baptiste Vuillaume (znany lutnik).
Trudne początki
Historia saksofonu (opatentowanego w 1846 roku) rozpoczęła się prawdopodobnie w Brukseli w roku 1841, kiedy to w niewyjaśnionych okolicznościach ktoś złośliwie kopnął pakunek zawierający prototyp wynalazku przygotowanego na wystawę instrumentów. Był to nowy, skonstruowany niedawno saksofon, który nie nadawał się już na wystawę.
Mimo wszystko Sax za swoje inne muzyczne konstrukcje zdobył prestiżową drugą nagrodę, lecz jej nie przyjął, twierdząc, że jest ona poniżej jego godności. Niedługo potem wyjechał do Paryża.
Tam w roku 1842 otworzył warsztat przy ulicy Saint Georges 10. Wiosną 1843 roku rozpoczął produkcję instrumentów blaszanych z nowym mechanizmem obrotowym zamiast tłokowego.
Wkrótce, podczas wystawienia opery Don Sebastian Donizettiego, muzycy odmówili wykonania partii klarnetu basowego na instrumencie zrobionym przez Saxa. Ten zadeklarował, że wykona ją osobiście, ale muzycy zagrozili strajkiem. Sax wspólnie z kompozytorem musieli ustąpić.
Uśmiechy losu
Ale miał i swoich zwolenników. Największym z nich był Hector Berlioz – francuski kompozytor, pisarz i krytyk muzyczny, który propagował saksofon wszędzie tam, gdzie koncertował. Był on również autorem pierwszej wzmianki o instrumencie, jaka ukazała się w paryskim Journal des Debats 12 czerwca 1842 roku.
Od roku 1844 warsztat Saxa odwiedzała elita Paryża, a Adolphe demonstrował możliwości swoich instrumentów podczas improwizowanych koncertów. W tym samym roku otworzył filię fabryki w Anglii. Kiedy jego młodszy brat Henry wyemigrował do Ameryki, założył manufakturę instrumentów dętych w Filadelfii. W tym samym roku saksofon został pokazany na Paris Industrial Exhibision i zaprezentowany przed królem Ludwikiem Filipem i królową Marią Amelią.
Następny rok był ważny w życiu Saxa. Stopniowo zaczęła przełamywać się niechęć środowiska muzycznego. Chociaż Adolphe nadal miał wielu wrogów i budził olbrzymie kontrowersje, na przykład nazywając grupę saxhornów swoim nazwiskiem (protestowali niemieccy konstruktorzy: Stolzel i Blumel), powoli pokonywał niechęć do swojej osoby.
Opłacani przez przeciwników prawnicy raz po raz pozywali Saxa do sądów podważając jego zasługi przy wynalezieniu saksofonu, ale jednocześnie instrument ten zyskiwał coraz więcej zwolenników w wojskowych paradach ulicznych i wśród uczącej się muzyki młodzieży.
W 1845 roku francuskie ministerstwo wojny zaakceptowało saksofony Saxa w orkiestrze wojskowej. Instrument ten był powszechnie używany w marszach i ceremoniach wojskowych, a także do sygnalizacji na polu bitwy.
Wielkim sukcesem była muzyczna oprawa wojskowego święta 26 lipca 1846 roku, w czasie której 1800 muzyków wykonało program z udziałem wielkiej liczby saksofonów, zaaranżowany przez Berlioza. Latem 1849 roku Stany Zjednoczone objechała wystawa saksofonów i saxhornów.
W 1858 Sax został kierownikiem klasy saksofonu przy Konserwatorium Paryskim, gdzie nauczał przez trzynaście lat. W roku 1870 klasa została rozwiązana.
Problemy
Sax bez przerwy borykał się z trudnościami finansowymi. Wiele razy zmuszony był stawić czoła bankructwu, walczyć o swoje patenty, odpierać zarzuty stawiane przez innych budowniczych instrumentów, bronić swoich praw w sądach i ponosić wysokie koszty procesów sądowych.
Produkcja saksofonów była kosztowna, wymagała znacznych nakładów finansowych. Sax musiał inwestować w narzędzia, materiały i maszyny wyspecjalizowane do produkcji instrumentów. Ponadto, w początkowych latach, zainteresowanie saksofonem było ograniczone, co utrudniało sprzedaż i generowanie zysków.
Zmieniające się trendy muzyczne również miały wpływ na finanse Saxa. Saksofon nie zyskał natychmiastowej popularności i przez wiele lat był traktowany jako ekscentryczny instrument. Dopiero w późniejszych latach XIX wieku zaczął zdobywać szersze uznanie. W międzyczasie Sax musiał zmierzyć się z ograniczoną sprzedażą i małymi zyskami. Trudno uwierzyć, że ten popularny obecnie instrument, początkowo spotykał się z tak wielką rezerwą a wręcz niechęcią w środowisku muzycznym.
Niezwykłe zdarzenia losowe, takie jak pożary, które kilkakrotnie zniszczyły fabrykę Saxa, również przyczyniły się do problemów finansowych. Odbudowa fabryki i naprawa maszyn wiązały się z dużymi wydatkami, które wpływały na stabilność finansową Saxa.
Do tego dochodziły problemy zdrowotne. W dzieciństwie i w młodości Adolphe doświadczył kilku poważnych urazów i wielu chorób, które miały wpływ na jego zdrowie i sprawiały, że zawsze był podatny na różne dolegliwości.
Sax do końca żył bardzo skromnie, otrzymując niewielką rządową emeryturę. Gdyby nie pomoc cesarza Francji Napoleona III, popadłby w zupełną nędzę. Zmarł w Paryżu śmiercią naturalną 4 lutego 1894 roku w wieku 80 lat, co biorąc pod uwagę wszystkie niezwykłe wypadki, które go spotkały, jest zdumiewające. Został pochowany w rodzinnym grobowcu na cmentarzu Montmartre w Paryżu.
Sax miał kilkoro dzieci. Po jego śmierci przez pewien czas warsztat prowadzili członkowie rodziny w tym syn Adolphe-Edouard Sax, który również został znanym budowniczym instrumentów. Jednak w wyniku trudności finansowych i zmieniających się trendów muzycznych firma Saxa ostatecznie upadła.
Sax to nie tylko saksofony. Pozostałe trzy rodziny aerofonów, które wynalazł to sakshorny, sakstromby i sakstuby. Ma na koncie także udoskonalenie i dopracowanie klarnetu basowego oraz tubę wagnerowską. Ulepszył też wiele z używanych obecnie instrumentów muzycznych, między innymi wspomniany klarnet basowy i puzon.
Najbardziej romantyczny instrument wszech czasów
Dopiero po jego śmierci rolę saksofonów barytonowych, altowych, tenorowych i sopranowych docenili muzycy klasyczni. Saksofon stał się jednym z najważniejszych jazzowych instrumentów, znajdując zastosowanie także w muzyce rozrywkowej. Jest używany przez muzyków na całym świecie.
Dinant, rodzinne miasto Saxa promuje się jako miasto saksofonów. Można je znaleźć w wielu zakątkach miasteczka, które stało się prawdziwą atrakcją turystyczną. Na ulicach są pomniki, grafiki, elementy zdobnicze i nazwy poświęcone Adolphe. Można zwiedzić tam dom (obecnie muzeum), w którym urodził się Sax, zobaczyć kilka saksofonów i innych instrumentów dętych. I posłuchać muzyki. Jest także trochę informacji o muzyce, Saxie i instrumentach. Wszystko w jednym niedużym pomieszczeniu.
Anna Janicka
Źródła:
