Liczba zachorowań na nowotwory złośliwe ośrodkowego układu nerwowego (OUN) wynosi w Polsce około 2800 rocznie.
Na pierwotne złośliwe nowotwory mózgu co rok zapada 6 na 100 000 osób, umiera ok. 2300 chorych. Są 10 przyczyną zgonów na raka u mężczyzn i 9 przyczyną u kobiet.
Mózg odpowiada za przebieg wszystkich procesów życiowych, a jego ochronę zapewnia czaszka. Nowotworem mózgu nazywamy masę tkankową, która nie powinna znajdować się w czaszce, gdyż nie ma tam dla niej miejsca. Rozwijający się guz może przyczyniać się do wystąpienia różnych objawów, które wynikają ze wzrostu ciśnienia wewnątrz czaszki. Zapoczątkowany przez pojedynczą komórkę nowotworową proces często jest powolny, a dolegliwości pojawiają się, gdy w czaszce zaczyna brakować przestrzeni.
Guz mózgu może mieć charakter pierwotny lub wtórny (przerzut z innego narządu). Zmiany nowotworowe mogą być złośliwe lub łagodne. Nawet niezłośliwy guz jest niebezpieczny, kiedy uciska tkanki mózgowia. Częstość zachorowań wzrasta wraz z wiekiem. Nowotwory OUN najczęściej występują u dzieci. Guzy mózgu u dorosłych cechuje duża różnorodność oraz odmienne rokowania.
Rodzaje guzów mózgu
- oponiaki – zwykle są to niezłośliwe guzy, diagnozowane u osób w wieku 40-70 lat, głównie kobiet,
- glejak – drugi po białaczkach najbardziej rozpowszechniony nowotwór wieku dziecięcego. Wykazuje dużą złośliwość, szybko rośnie i rozprzestrzenia się na inne obszary mózgu,
- także gwiaździaki, skąpodrzewiaki, wyściółczaki.
Przyczyny powstawania guzów mózgu nie zostały dobrze poznane. Za powstanie tego typu zmian odpowiadać mogą schorzenia genetyczne m.in.: stwardnienie guzowate, czy zespół Cowden. Jedynym czynnikiem o potwierdzonym i udowodnionym znaczeniu jest promieniowanie jonizujące, które może pochodzić:
- Z naturalnego tła – od występujących w przyrodzie radioizotopów oraz promieniowania kosmicznego.
- Ze sztucznego źródła: aparaty rentgenowskie, bomby kobaltowe, reaktory elektrowni jądrowych, urządzenia badawcze (np. akcelerator cząstek). Dla ochrony zdrowia wymagają one zabezpieczeń.
Nieudowodnione naukowo przyczyny: pestycydy, substancje petrochemiczne, pole elektromagnetyczne, nitrozoaminy, chlorek poliwinylu, wirus Epstein-Barr czy przebyte urazy mózgu. Nowotwory częściej obserwuje się u rolników, pracowników przemysłu gumowego, elektrycznego. Występowanie guzów mózgu wzrasta u chorych z zakażeniem HIV.
Trwają badania mające na celu określenie ewentualnego wpływu stosowania telefonów komórkowych na zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów w mózgu.
Źródłem promieniowania elektromagnetycznego są praktycznie wszystkie urządzenia zasilane prądem, m.in.: odbiorniki TV, komputery, telefony, żarówki, także mikser czy młynek do kawy, kuchenka mikrofalowa lub indukcyjna, router Wi-Fi. Dopuszczalne poziomy ich promieniowania są określane przez obowiązujące producentów normy.
Objawy mogące sugerować guza mózgu:
- Problemy ze wzrokiem, wysławianiem się, pogorszenie słuchu, zachwiania równowagi.
- Senność, ogólne osłabienie, częste drzemki w ciągu dnia, problemy z koncentracją, drażliwość.
- Ból głowy nasilający się po przebudzeniu. Ból jest ciągły, nie ustępuje po zażyciu środków przeciwbólowych. Pojawiają się poranne wymioty. Ból nasila się też podczas kaszlu, zmiany pozycji czy ćwiczeń fizycznych.
- Zmiany zachowania, osobowości.
- Już jeden napad padaczki może świadczyć o guzie mózgu.
- Nudności i wymioty są często pierwszym objawem guza. Guz może powodować zaburzenia hormonalne, przez co występują dolegliwości żołądkowe.
- Zaburzenia połykania, niedowład kończyn, sztywność karku, oczopląs, wodogłowie, spowolnienie pracy serca, stany lękowe, depresyjne, zaburzenia odżywiania.
Diagnostyka obejmuje m. in.:
- wywiad i badanie przedmiotowe,
- badanie neurologiczne,
- badania diagnostyczne np. rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa i inne zaawansowane metody,
- badania uzupełniające, np. badanie dna oka, ostrości wzroku, pola widzenia, badanie płynów ustrojowych, stężenia markerów nowotworowych.
Decyzja o leczeniu zależy od rodzaju, lokalizacji i stopnia zaawansowania guza. Sposoby leczenia:
- Obserwacja guza – w początkowym stadium choroby przy niewielkich zmianach.
- Chirurgiczne, czyli wycięcie całego guza, wiąże się z dużym ryzykiem powikłań.
- Częściowe wycięcie guza aby zmniejszyć ciśnienie śródczaszkowe.
- Radioterapia w celu zmniejszenie guza i zahamowania jego rozwoju. Stosuje się po zabiegu chirurgicznym.
- Chemioterapia – polega na niszczeniu chorych komórek w organizmie.
- Metoda gamma knife – bezinwazyjne leczenie guza techniką radiochirurgiczną.
- Dodatkowo mogą zostać wdrożone leki zmniejszające obrzęk mózgu.
- Odpowiednia dieta oraz suplementacja jest konieczna do wspomagania terapii. Specjaliści zalecają dietę śródziemnomorską z suplementacją witamin z grupy C, E, D i B.
Wszystkie techniki leczenia guzów mózgu wiążą się z ryzykiem wystąpienia skutków ubocznych. Nowotwór mózgu jest chorobą uleczalną, jednak rokowania nie są pomyślne: zgon z powodu agresywnego guza mózgu w ciągu 5 lat od postawienia diagnozy dotyczy 3/4 pacjentów.
Ewelina Szerminska
